Uprawnienia Inspekcji Transportu Drogowego – co może, a czego nie może ITD

Kontrola Inspekcji Transportu Drogowego

Inspekcja Transportu Drogowego, budzi respekt, a nierzadko obawy wśród uczestników rynku transportowego. Jej uprawnienia są szerokie, ale nie nieograniczone. Zrozumienie, gdzie przebiega granica kompetencji inspektorów, to istotna wiedza dla każdego profesjonalnego kierowcy, przewoźnika i zarządzającego transportem, a świadomość praw i obowiązków pozwala na partnerskie, a nie konfrontacyjne, podejście podczas kontroli.

Kontrola drogowa

Podstawowym i najbardziej widocznym obszarem działania Inspekcji jest kontrola drogowa. To właśnie tutaj dochodzi do bezpośredniego starcia przepisów z rzeczywistością. Inspektorzy ITD, w przeciwieństwie do powszechnego mitu, nie mogą zatrzymywać każdego i wszędzie. Ich działania są ściśle ukierunkowane na transport zawodowy, co definiuje zakres ich uprawnień w terenie.

Zatrzymanie pojazdu – kto, gdzie i kiedy?

Inspektor ITD, umundurowany i posługujący się legitymacją służbową, ma prawo zatrzymać do kontroli pojazd wykonujący przewóz drogowy. Co to oznacza w praktyce? Jego głównym celem są pojazdy ciężarowe, autobusy, taksówki oraz inne pojazdy, którymi realizowany jest transport zarobkowy. Inspektor może zatrzymać pojazd za pomocą tarczy (tzw. „lizaka”), sygnałów świetlnych i dźwiękowych z pojazdu służbowego, a także gestem ręki. Co istotne, uprawnienia ITD do zatrzymywania pojazdów nie ograniczają się do kierowców wykonujących transport. Inspektor może również zatrzymać każdego innego kierującego pojazdem, który w sposób oczywisty stwarza zagrożenie w ruchu drogowym lub naruszył przepisy, jednak jego dalsze czynności są w takim przypadku ograniczone i często kończą się wezwaniem Policji.

Przebieg kontroli krok po kroku

Po zatrzymaniu pojazdu inspektor przedstawia się, podaje stopień i przyczynę kontroli. Standardowa procedura rozpoczyna się od weryfikacji dokumentów kierowcy (prawo jazdy, świadectwo kierowcy w przypadku kierowców spoza UE) oraz pojazdu (dowód rejestracyjny, ubezpieczenie OC). Następnie kontrola przechodzi do weryfikacji dokumentów związanych stricte z wykonywanym transportem, co stanowi sedno pracy ITD. W trakcie kontroli inspektor ma prawo wejść do kabiny kierowcy w celu sprawdzenia urządzeń, np. tachografu, a także skontrolować przestrzeń ładunkową i sam ładunek.

Badanie trzeźwości i substancji psychoaktywnych

Uprawnienia ITD obejmują również możliwość przeprowadzenia badania trzeźwości kierowcy. Inspektor może użyć alkomatu do sprawdzenia zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu. W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że kierowca znajduje się pod wpływem środków odurzających, inspektor może również przeprowadzić test na obecność narkotyków. Jeżeli wynik jest pozytywny lub kierowca odmawia badania, inspektor uniemożliwia dalszą jazdę i wzywa na miejsce Policję, która przejmuje dalsze czynności procesowe.

Weryfikacja stanu technicznego i mas pojazdów

Bezpieczeństwo na drogach i ochrona infrastruktury to dwa filary, na których opiera się działalność ITD. Dlatego tak dużą wagę przykłada się do kontroli stanu technicznego pojazdów ciężarowych oraz ich rzeczywistej masy. Przeciążone i niesprawne technicznie ciężarówki stanowią śmiertelne zagrożenie i powodują przyspieszoną degradację dróg.

Ocena wizualna a skierowanie na badanie techniczne

Inspektor podczas kontroli dokonuje oceny stanu technicznego pojazdu. Sprawdza m.in. stan ogumienia, oświetlenie, działanie układu hamulcowego czy ewentualne wycieki płynów eksploatacyjnych. W przypadku stwierdzenia usterek zagrażających bezpieczeństwu (np. pęknięta tarcza hamulcowa, niesprawne światła „stop”), inspektor obligatoryjnie zatrzymuje dowód rejestracyjny pojazdu i wydaje zakaz dalszej jazdy. Może również skierować pojazd na dodatkowe badania techniczne do stacji kontroli pojazdów, aby potwierdzić lub wykluczyć podejrzenia co do jego sprawności.

Ważenie pojazdów – statyczne i dynamiczne (WIM)

ITD dysponuje specjalistycznym sprzętem do kontroli masy pojazdów. Kontrola może odbywać się na dwa sposoby. Pierwszy to ważenie statyczne, przeprowadzane w wyznaczonych punktach kontrolnych przy użyciu wag stacjonarnych lub przenośnych. Drugą, coraz popularniejszą metodą, jest preselekcja pojazdów za pomocą systemów ważenia dynamicznego Weigh-in-Motion (WIM). Są to czujniki wbudowane w nawierzchnię drogi, które wstępnie szacują masę i naciski na oś przejeżdżających pojazdów. Pojazd wytypowany przez system WIM jako potencjalnie przeciążony jest następnie kierowany do najbliższego punktu na precyzyjne ważenie statyczne.

Konsekwencje przeciążenia – od mandatu do zakazu dalszej jazdy

Stwierdzenie przekroczenia dopuszczalnej masy całkowitej (DMC) lub nacisków na oś wiąże się z poważnymi konsekwencjami. Na przewoźnika nakładana jest kara administracyjna, której wysokość zależy od skali przekroczenia. Może ona sięgać kilkunastu tysięcy złotych. Co więcej, inspektor wydaje zakaz dalszej jazdy do momentu rozładowania nadmiaru towaru. To generuje dla firmy transportowej dodatkowe koszty i opóźnienia, często bardziej dotkliwe niż sama kara finansowa.

Czytaj też: Ciągnik siodłowy

Czas pracy kierowcy

Przepisy socjalne w transporcie, a w szczególności te dotyczące czasu pracy kierowców, to jeden z najistotniejszych i najczęściej kontrolowanych przez ITD obszarów. Zmęczony kierowca jest równie niebezpieczny jak pijany, dlatego inspektorzy skrupulatnie analizują zapisy z tachografów, szukając wszelkich naruszeń Rozporządzenia 561/2006/WE.

Odczyt danych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego

W przypadku pojazdów wyposażonych w tachograf cyfrowy, kontrola polega na pobraniu danych zapisanych na karcie kierowcy oraz w pamięci masowej samego urządzenia. Inspektorzy używają do tego specjalistycznych czytników i oprogramowania, które pozwala na błyskawiczną analizę aktywności kierowcy z ostatnich 28 dni (a zgodnie z Pakietem Mobilności – z 56 dni) oraz aktywności zapisanych w tachografie. Analizowane są m.in. czasy jazdy ciągłej, dziennej, przerwy oraz okresy odpoczynku dobowego i tygodniowego.

Analiza wykresówek

Choć tachografy analogowe są coraz rzadsze, wciąż znajdują się w użyciu, zwłaszcza w starszych pojazdach. Kontrola w tym przypadku polega na analizie papierowych tarcz, czyli wykresówek. Wymaga to od inspektora dużej wiedzy i doświadczenia, aby prawidłowo zinterpretować zapisy, zidentyfikować ewentualne naruszenia, a także wykryć próby fałszerstwa, takie jak „jazda na cudzej wykresówce” czy ręczne manipulacje zapisem.

Wykrywanie manipulacji i „wyłączników” tachografu

ITD kładzie ogromny nacisk na zwalczanie nielegalnych praktyk fałszowania zapisów czasu pracy. Inspektorzy są szkoleni w zakresie wykrywania zaawansowanych manipulacji, takich jak stosowanie magnesów, wyłączników tachografu czy zmodyfikowanego oprogramowania. Stwierdzenie takiej manipulacji to jedno z najpoważniejszych naruszeń, skutkujące nie tylko bardzo wysoką karą administracyjną dla firmy i mandatem dla kierowcy, ale również zatrzymaniem prawa jazdy i skierowaniem sprawy na drogę postępowania karnego.

Kontrola dokumentacji i zezwoleń transportowych

Transport drogowy to branża silnie regulowana. Wykonywanie przewozów wymaga posiadania szeregu licencji, zezwoleń i dokumentów, których brak lub nieważność może skutkować surowymi sankcjami. ITD jest głównym organem odpowiedzialnym za weryfikację tych formalności „na drodze”.

Niezbędne dokumenty w kabinie – od licencji po CMR

Podczas kontroli inspektor sprawdzi kompletność dokumentacji. Do absolutnie niezbędnych należą: wypis z licencji transportowej lub zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego, dokumenty przewozowe (np. międzynarodowy list przewozowy CMR, dokumenty WZ), a w przypadku transportów specjalistycznych – dodatkowe certyfikaty i świadectwa. Ważne jest także posiadanie potwierdzenia zawarcia umowy ubezpieczenia OC przewoźnika.

Weryfikacja zezwoleń i certyfikatów

Kontrola ITD obejmuje weryfikację posiadania i ważności specyficznych uprawnień. Dotyczy to np. certyfikatu kompetencji zawodowych zarządzającego transportem, świadectw kwalifikacji zawodowej kierowców (potwierdzających ukończenie szkolenia okresowego lub kwalifikacji wstępnej) czy zezwoleń wymaganych w transporcie międzynarodowym (np. zezwolenia EKMT). Brak tych dokumentów jest traktowany jako poważne naruszenie.

Kontrola opłat drogowych (e-TOLL) i przewozów kabotażowych

Inspektorzy ITD są uprawnieni do kontroli prawidłowości uiszczania opłat za przejazd drogami płatnymi w systemie e-TOLL. Sprawdzają, czy pojazd jest zarejestrowany w systemie i czy urządzenie GPS działa poprawnie. Ponadto, ITD intensywnie kontroluje przewozy kabotażowe, czyli transport towarów przez zagranicznego przewoźnika na terenie Polski. Weryfikują, czy przewoźnik nie przekracza dozwolonej liczby operacji kabotażowych i czy posiada na to odpowiednie dokumenty, zwalczając w ten sposób nieuczciwą konkurencję.

Przewozy specjalistyczne pod szczególnym nadzorem

Niektóre rodzaje transportu, ze względu na podwyższone ryzyko, podlegają wyjątkowo restrykcyjnym przepisom i wzmożonym kontrolom. ITD posiada wyspecjalizowane komórki i inspektorów przeszkolonych do nadzoru nad tymi najbardziej wymagającymi przewozami.

Kontrola przewozu towarów niebezpiecznych (ADR)

Transport materiałów klasyfikowanych jako niebezpieczne (paliwa, gazy, chemikalia) jest obwarowany przepisami międzynarodowej umowy ADR. Inspektor ITD sprawdzi, czy pojazd jest odpowiednio oznakowany (pomarańczowe tablice), czy posiada wymagane wyposażenie gaśnicze i awaryjne, czy kierowca ma ważne zaświadczenie ADR, a także czy dokumentacja przewozowa jest prawidłowo sporządzona. Nawet drobne uchybienia w tym zakresie mogą prowadzić do nałożenia wysokich kar.

Nadzór nad transportem ponadgabarytowym

Przewóz ładunków o wymiarach lub masie przekraczających dopuszczalne normy (pojazd nienormatywny) wymaga uzyskania specjalnego zezwolenia. ITD kontroluje, czy przewoźnik posiada ważne zezwolenie odpowiedniej kategorii, czy trasa przejazdu jest zgodna z wyznaczoną w zezwoleniu oraz czy pojazd jest prawidłowo pilotowany. Transport ponadgabarytowy bez zezwolenia jest jednym z najsurowiej karanych naruszeń.

Specyfika kontroli przewozu odpadów i żywych zwierząt

ITD kontroluje również transporty regulowane przez odrębne przepisy. W przypadku przewozu odpadów weryfikacja odbywa się często w powiązaniu z systemem SENT i dotyczy posiadania odpowiednich wpisów w BDO oraz dokumentacji potwierdzającej legalność transportu. Z kolei przy przewozie żywych zwierząt inspektorzy zwracają uwagę na warunki transportu, dobrostan zwierząt, czas przewozu, postoje oraz posiadanie przez kierowcę i przewoźnika wymaganych licencji i atestów.

Kontrola w siedzibie przedsiębiorcy

Uprawnienia Inspekcji nie kończą się na drodze. ITD ma również prawo do przeprowadzania szczegółowych kontroli w siedzibie firmy transportowej. Jest to często wynik wcześniejszych naruszeń stwierdzonych na drodze lub element planowych działań kontrolnych Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego (GITD).

Zakres kontroli w firmie – czego szuka inspektor?

Podczas kontroli w przedsiębiorstwie inspektorzy mają wgląd do całej dokumentacji firmy związanej z transportem. Analizują dane z tachografów i kart kierowców z dłuższego okresu, umowy o pracę, ewidencję czasu pracy, dokumentację dotyczącą delegacji, a także faktury i dokumenty finansowe. Celem jest sprawdzenie, czy firma systemowo przestrzega przepisów, w szczególności norm czasu pracy, oraz czy prawidłowo wynagradza kierowców.

Odpowiedzialność zarządzającego transportem

Kontrola w firmie bardzo często weryfikuje, czy osoba posiadająca certyfikat kompetencji zawodowych i pełniąca funkcję zarządzającego transportem realnie nadzoruje operacje transportowe. Wykazanie, że naruszenia miały charakter systemowy, a zarządzający nie dopełnił swoich obowiązków, może prowadzić do wszczęcia postępowania w sprawie utraty przez niego dobrej reputacji, co w konsekwencji może skutkować utratą uprawnień.

Weryfikacja bazy eksploatacyjnej i zdolności finansowej

Inspektorzy mogą również zweryfikować, czy przedsiębiorca nadal spełnia warunki wymagane do posiadania licencji transportowej. Sprawdzają, czy firma dysponuje odpowiednią bazą eksploatacyjną (miejscem postojowym dla pojazdów) oraz czy posiada wymaganą przepisami zdolność finansową, potwierdzoną odpowiednimi dokumentami bankowymi lub polisą ubezpieczeniową.

Sankcje i postępowanie administracyjne

Stwierdzenie naruszenia to dopiero początek drogi formalnej. System karania w transporcie drogowym jest złożony i rozróżnia odpowiedzialność kierowcy, przewoźnika oraz zarządzającego transportem.

Mandat dla kierowcy a kara administracyjna dla firmy

To fundamentalne rozróżnienie. Mandat ITD nakładany jest na kierowcę za wykroczenia, za które on ponosi osobistą odpowiedzialność (np. przekroczenie prędkości, niezapięte pasy). Z kolei za naruszenia przepisów ustawy o transporcie drogowym (np. naruszenia czasu pracy, przeciążenie pojazdu, brak dokumentów) odpowiedzialność finansową ponosi przedsiębiorca. Na firmę nakładana jest decyzja administracyjna o nałożeniu kary pieniężnej, która bywa wielokrotnie wyższa od mandatu dla kierowcy.

Protokół kontroli jako podstawa decyzji

Każda kontrola, podczas której stwierdzono naruszenia, kończy się sporządzeniem protokołu kontroli. Jest to najważniejszy dokument, w którym szczegółowo opisane są stwierdzone nieprawidłowości. Zarówno kierowca, jak i kontrolowany przedsiębiorca mają prawo do wniesienia zastrzeżeń do protokołu. Dokument ten stanowi materiał dowodowy i podstawę do wszczęcia postępowania administracyjnego przez właściwego Wojewódzkiego Inspektora Transportu Drogowego (WITD).

Procedura odwoławcza od decyzji ITD

Przedsiębiorca, który nie zgadza się z nałożoną na niego karą, ma prawo do odwołania od decyzji ITD. Odwołanie wnosi się do Głównego Inspektora Transportu Drogowego za pośrednictwem WITD, który wydał decyzję w pierwszej instancji. Warto pamiętać, że odwołanie musi być dobrze uzasadnione merytorycznie i poparte dowodami. W przypadku utrzymania decyzji przez organ drugiej instancji, przedsiębiorcy przysługuje jeszcze skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Ograniczenia i współpraca z innymi służbami

Wiedza o tym, czego ITD nie może, jest równie ważna jak świadomość ich uprawnień. Inspekcja nie jest „drogową policją do wszystkiego”, a jej kompetencje są jasno określone i skoncentrowane na transporcie zawodowym.

Czego ITD nie może?

Inspektor ITD co do zasady nie zajmuje się kontrolą prywatnych samochodów osobowych, o ile nie wykonują one zarobkowego przewozu osób (np. jako taksówka). Nie ma uprawnień do prowadzenia typowych postępowań w sprawach o zabójstwo czy kradzież. Nie może przeprowadzić przeszukania osoby ani mieszkania – do tego uprawniona jest Policja. Choć może zatrzymać za prędkość, nie jest to jego podstawowe zadanie, a jego taryfikator mandatowy w tym zakresie jest tożsamy z policyjnym. Inspektorzy nie mogą również prowadzić pościgów za uciekającymi pojazdami w sposób, w jaki robi to Policja.

Wspólne działania z Policją, Strażą Graniczną i KAS

Siłą ITD jest specjalizacja. Dlatego często prowadzi wspólne kontrole z innymi służbami, aby zwiększyć efektywność działań. Współpraca z Policją pozwala na kompleksową kontrolę zarówno pod kątem przepisów transportowych, jak i kodeksu drogowego czy prawa karnego. Działania ze Strażą Graniczną koncentrują się na legalności pobytu i pracy kierowców spoza UE oraz kontroli przewozów transgranicznych. Z kolei współpraca z Krajową Administracją Skarbową (KAS) dotyczy najczęściej kontroli w ramach systemu SENT (przewóz towarów wrażliwych), kontroli celnych czy prawidłowości uiszczania podatków związanych z transportem.

Rola ITD w systemie bezpieczeństwa ruchu drogowego

Inspekcja Transportu Drogowego to nie tylko organ represyjny, ale przede wszystkim prewencyjny. Eliminując z ruchu niesprawne i przeciążone pojazdy oraz kontrolując czas pracy kierowców, realnie wpływa na poprawę bezpieczeństwa na drogach. Działalność ITD ma również na celu ochronę uczciwej konkurencji na rynku transportowym, zapewniając, że wszystkie firmy działają w oparciu o te same, równe zasady. To służba, która pilnuje, by transport funkcjonował w sposób bezpieczny, legalny i sprawiedliwy.

Przejrzyj przykładową ofertę Giełdy